Literatuur
Bijbelteksten

Heinrich Bullinger

Heinrich Bullinger

Heinrich Bullinger (Bremgarten (Aargau), 18 juli 1504 – Zürich, 17 september 1575) was een Zwitserse, protestantse theoloog en reformator. Hij was de opvolger van Huldrych Zwingli als hoofd van de kerk van Zürich en pastoor in Grossmünster. Een veel minder controversieel figuur dan Johannes Calvijn of Maarten Luther, zijn belang wordt al lang onderschat.

Leven

Heinrich Bullinger werd geboren als zoon van Heinrich Bullinger senior, decaan van de hoofdkerk, en Anna Wiederkehr, in Bremgarten, Aargau. De bisschop van Constance, die administratief toezicht had op Aargau, had officieus het administratieve concubinaat gesanctioneerd, nadat hij in ruil voor een jaarlijkse vergoeding had afgezien van alle straffen tegen het strafbare feit. Als zodanig konden Heinrich en Anna leven als virtuele man en vrouw, en de jonge Heinrich was de vijfde zoon van het paar.

Op 12-jarige leeftijd werd Bullinger naar het verre maar gevierde gymnasium van Emmerich in het hertogdom Kleef gestuurd. In 1519, op 15-jarige leeftijd, stuurden zijn ouders – met de bedoeling dat hij zijn vader zou opvolgen in de geestelijkheid – hem naar de Universiteit van Keulen, dit was op het moment dat Luthers protesten tegen de verkoop van aflaten algemeen bekend werden. In 1520–1521 vond Bullinger dat hij deze kwesties voor zichzelf moest beslissen en – nadat hij de werken van Luther had bestudeerd – begon hij zijn eigen lezing van Peter Lombard's Sentences en het Decretum van Gratianus. Dit bracht hem ertoe te erkennen dat beide vertrouwden op het gezag van de kerkvaders, wat hem op zijn beurt ertoe bracht ze te lezen, met inbegrip van de commentaren van Chrysostomus en Jerome en Melanchthons Loci communes. Op basis hiervan kwam Bullinger tot de conclusie dat de lutherse leer trouwer was aan de kerkvaders en de Bijbel dan de middeleeuwse schrijvers. In 1522, nu een overtuigd volgeling van Martin Luther, stopte Bullinger met het ontvangen van de eucharistie, en gaf hij ook zijn eerdere intentie op om de Orde der Kartuizers binnen te gaan en behaalde hij zijn Master of Art graad.

In 1523 aanvaardde hij een functie als hoofd van de kloosterschool in Kappel, maar alleen nadat hij over speciale voorwaarden had onderhandeld, wat betekende dat hij geen kloostergeloften hoefde af te leggen of naar de mis behoefde te gaan. Op de school startte Bullinger een systematisch programma van Bijbellezen en exegese voor de monniken daar. Hij hoorde Zwingli en Jud verschillende keren prediken tijdens de Reformatie in Zürich. Gedurende deze periode, onder invloed van de Waldenzen, bewoog Bullinger zich tot een meer symbolisch begrip van de eucharistie. In september 1524 nam hij contact op met Zwingli en deelde met hem zijn gedachten hierover.

In 1527 verbleef hij vijf maanden in Zürich, studeerde oude talen en bezocht regelmatig de Prophezei die Zwingli daar had opgezet. Daar maakte hij indruk op de autoriteiten van Zürich en zij stuurden hem met hun delegatie naar de Bern Disputation – daar ontmoette hij Bucer, Blaurer en Haller voor het eerst. In 1528 verliet hij, op aandringen van de Synode van Zürich, het klooster van Kappel en werd een betaalde dominee.

In 1529 kondigde Bullinger's vader aan dat hij jarenlang valse leerstellingen had gepredikt en nu afstand van deze deed ten gunste van protestantse leerstellingen. Als gevolg hiervan besloot zijn gemeente in Bremgarten hem als hun priester af te zetten. Verschillende kandidaten werden uitgenodigd om preken te houden als mogelijke vervangers, waaronder de jonge Bullinger. Zijn preek was zo krachtig dat het leidde tot een onmiddellijke uitbarsting van een beeldenstorm in de kerk, en de gemeente deze spontaan verwijderde uit hun kerk en ze verbrandde.

In hetzelfde jaar trouwde hij met Anna Adlischweiler, een voormalige non. Zijn huwelijk was gelukkig en werd beschouwd als een schitterend voorbeeld. Zijn huis was voortdurend gevuld met voortvluchtigen, collega's en mensen die op zoek waren naar advies of hulp. Bullinger was een zorgzame vader van zijn elf kinderen die graag met hen speelden en voor kerst verzen aan hen schreven. Al zijn zonen werden ook protestantse predikanten.

Na de nederlaag bij de Slag om Kappel (11 oktober 1531), waar Zwingli omkwam, werd de regio Aargau (inclusief Bremgarten) gedwongen terug te keren naar het katholicisme. Bullinger en twee andere dominees werden uit de stad verdreven, tot protest van de inwoners. Na een reputatie te hebben verworven als een vooraanstaande protestantse prediker, ontving Bullinger al snel aanbiedingen om de functie van predikant te Zürich, Basel, Bern en Appenzell op zich te nemen. Tijdens zijn onderhandelingen met de notabelen van Zürich weigerde Bullinger hun voorwaarden te accepteren – zij hadden hem de functie aangeboden met de voorwaarde dat hij het overheidsbeleid niet mocht bekritiseren (ze gaven Zwingli nog steeds de schuld voor de rampzalige nederlaag bij Kappel). Bullinger hield vast aan zijn recht om de Bijbel uit te leggen, ook al was dat in tegenspraak met de positie van de burgerlijke autoriteiten. In een compromis kwamen ze overeen dat Bullinger het recht had om de regering persoonlijk schriftelijk te bekritiseren. Bullinger nam de post van predikant van Zürich op zich. Hierna kreeg hij al snel het toezicht over de andere predikanten van Zürich, een functie die later bekend zou worden als de Zürich Antistes.

Bullinger vestigde zich al snel als een fervent verdediger van het door Zwingli ontwikkelde ecclesiologische systeem. In 1532, toen Jud voorstelde om de kerkelijke discipline volledig los te maken van de wereldlijke macht, betoogde Bullinger dat de behoefte aan een apart kerkelijke rechtbank verdween toen de magistraat christen werd, en dat op een plaats met een christelijke magistraat, de instellingen van de Oude Testament prevaleerden. Bullinger vond echter niet dat de kerk volledig dienstbaar moest zijn aan de staat. Ook in 1532 speelde hij een belangrijke rol bij het opzetten van een gemengd comité van magistraten en ministers om toezicht te houden op de kerk.

Als krachtig schrijver en denker was zijn geest in wezen verenigend en sympathiek, in een tijd waarin deze kwaliteiten weinig sympathie wonnen.

Bullinger's gastvrijheid en liefdadigheid waren voorbeeldig en Zürich accepteerde veel protestantse voortvluchtigen uit Noord-Italië (Johann Heinrich Pestalozzi was een afstammeling van dergelijke voortvluchtigen) en ook uit Engeland na het overlijden van de zes artikelen in 1539 door Henry VIII en opnieuw bij de dood van Edward VI. Anne Hooper werd correspondent toen ze daar was. Bullinger was de peetouder van haar dochter en haar man keerde terug naar Engeland om bisschop te worden.

Toen deze na de dood van Mary I van Engeland naar Engeland terugkeerden, namen ze de geschriften van Bullinger mee, die daar een brede verspreiding vonden. Van 1550 tot 1560 waren er in Engeland 77 edities van Bullinger's Latin "Decades" en 137 edities van hun lokale vertaling "House Book", een verhandeling in de pastoraaltheologie (ter vergelijking: de Instituties van Calvijn hadden in Engeland twee edities tegelijkertijd). Sommige historici beschouwen Bullinger samen met Bucer als de meest invloedrijke theoloog van de Anglicaanse reformatie.

Hoewel Bullinger Zwitserland niet verliet nadat hij antistes van Zürich was geworden, voerde hij een uitgebreide correspondentie in heel Europa en was hij zo goed geïnformeerd dat hij een soort krant redigeerde over politieke ontwikkelingen.

Zijn controverses over het Heilig Avondmaal met Luther en zijn correspondentie met Lelio Sozzini, tonen in verschillende verbanden zijn bewonderenswaardige mengeling van waardigheid en tederheid. Met Calvijn sloot hij (1549) de consensus Tigurinus op het avondmaal af. Hij werkte nauw samen met Thomas Erastus om de gereformeerde oriëntatie van de Reformatie van het keurvorstendom Palts in de jaren 1560 te bevorderen.

Bullinger speelde een cruciale rol bij het opstellen van de Tweede Helvetische Bekentenis van 1566. Wat uiteindelijk de Tweede Helvetische Bekentenis werd, kwam voort uit een persoonlijke geloofsverklaring die Bullinger bij zijn dood aan de Zürich Rat wilde presenteren. In 1566, toen de Frederik III, de vrome, kiezerspalatine gereformeerde elementen in de kerk in zijn regio introduceerde, meende Bullinger dat deze verklaring nuttig zou kunnen zijn voor de kiezer, dus liet hij deze circuleren onder de protestantse steden van Zwitserland die tekenden om hun instemming aan te geven. Later zouden de gereformeerde kerken van Frankrijk, Schotland en Hongarije hetzelfde doen.

Hij stierf in Zürich en werd als antistes gevolgd door Zwingli's schoonzoon Rudolf Gwalther. Zijn kring van medewerkers in de kerk van Zürich en de Carolinum-academie omvatte Gwalther, Konrad Pellikan, Theodor Bibliander, Peter Martyr Vermigli, Johannes Wolf, Josias Simler en Ludwig Lavater.

Onder zijn nakomelingen was de bekende Bijbelgeleerde E.W. Bullinger.

Aangemaakt 28 maart 2020

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!