Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
De tien plagen waren gericht tegen de Egyptische farao vlak voordat de uittocht begon.
De eerste van de tien plagen was dat het water in Egypte veranderd werd in bloed (Ex. 7:19-24). Is hier een natuurlijke verklaring voor. Kijken we naar de jaarlijkse cyclus van de Nijl, de belangrijkste waterbron in Egypte dan zien we dat ieder jaar als het water gaat stijgen er ook veel “rode aarde” wordt meegesleurd. Dit kan een deel van de verklaring zijn, echter in Ex. 7:18 lezen we “En de vis in de rivier zal sterven, zodat de rivier zal stinken;” en zand veroorzaakt over het algemeen geen sterfte onder de vissen.
Er is echter door de geleerden nog een andere verklaring gevonden. In de grote meren waaruit de Nijl richting Egypte stroomt, zijn verschillende soorten bacteriën, waaronder de Euglena sanguina, die verantwoordelijk zijn dat het zuurstofgehalte in het water omlaag gaat en daardoor zorgt voor de sterfte onder vissen. Daarnaast verkleuren deze bacteriën het water in een licht bloedrode kleur. Door de periodieke hoge stand van de Nijl, wordt veel van dit zuurstofarme water afgevoerd richting Egypte waardoor soms in extreme gevallen de vissen sterven.
Interessant is dat we in vers 24 lezen dat de Egyptenaren in de buurt van de Nijl putten groeven om het water te drinken. Dit wijst erop dat de veroorzaker van het bloed in de Nijl zat en dat het water wat de Egyptenaren uit de putten haalden enigszins gefilterd was.
Er is echter één probleem met deze theorie, in vers 17 staat over het water “het zal in bloed veranderd worden” en dit wordt herhaald in vers 20 “en al het water in de rivier werd in bloed veranderd“. Hier staat niet dat het water op bloed zal lijken, maar dat het bloed wordt. In de verschillende theorieën wordt hier niet op in gegaan. De enige aanvullende verklaring hiervoor is, dat nadat de vissen door zuurstofgebrek zijn gestorven, ze oa. door aaseters werden gegeten waardoor het bloed van deze vissen zich in de Nijl verspreidde.
Door deze plaag stierven alle dieren in het water, zodat het begon te stinken. Het is dan ook logisch dat deze eerste plaag de aanleiding was voor de tweede plaag.
→ Kikker
Nadat bij de eerste plaag het water van de Nijl in bloed was veranderd, waardoor de vissen stierven, zien we dat de volgende plaag eraan komt. In Exodus 7:25 lezen we dat 7 dagen na het begin van de eerste plaag was. En voor de goede orde, nergens staat dat bij het begin van de tweede plaag de eerste was opgehouden.
Een natuurlijke verklaring is dan ook dat het water in de Nijl zo vervuild was, dat de kikkers deze ontvluchtten en het binnenland introkken. In de tekst wordt dit met enige ironie beschreven: “De Nijl zal wemelen van de kikkers en zij zullen overal komen; in uw huis, uw slaapkamer, uw bed. In alle huizen van uw dienaren en uw volk zult u kikkers vinden, zelfs in de bakovens zullen ze zitten. De kikkers zullen u, uw dienaren en uw onderdanen het leven onmogelijk maken.” (Ex. 8:3) Dus eerst in het paleis van de farao (een aanwijzing dat het paleis dicht bij het water lag?), daarna in die van de hofhuishouding (deze zullen als welgestelden ook hun huizen vlak in de buurt van farao hebben gehad) en tot slotte bij de burgers.
Met enige humor zien we dat de tovenaars het ook gelukt om “op hun beurt een golf van kikkers over het land komen” (vs. 7), terwijl volgens mij de farao meer behoefte had om een oplossing van de plaag, in plaats van een verergering. We zien dan ook in het volgende vers (vs. 8) dat hij aan Mozes vraagt dat de kikkers weer weggaan, wat de volgende dag gebeurd: de kikkers sterven (vs. 13). Een mogelijke verklaring voor deze massale sterfte onder de kikkers kan zijn dat ze besmet waren met miltvuur, de bacterie Bacillus anthracis, welke na een paar dagen zijn verwoestende werking had. Een andere mogelijkheid is dat deze amfibieën, weg van de rivier, in de droge woestijn uitdroogden. In ieder geval de stank van de dode vissen, werd nu vergroot door de rottende stapels lijken van de kikkers. Niet voor niets wordt er geconstateerd dat het land stonk (vs. 14).
Luizen→ Luis
De derde plaag was dat overal luizen verschenen (Ex. 8:16-19). Voor het Hebreeuwse woord כנם kenim worden 4 verklaringen gegeven 1) luizen (SV, NBV), 2) muskieten, 3) muggen en 4) vlooien of zandvlooien (volgens Prof. Dr. P.A. Siebesma). Het beste is dan ook dit woord te vertalen met “ongedierte”.
Hoewel dit zeer goed mogelijk is, denk ik dat er ook nog een andere oplossing is. Door al die rottende lichamen van vissen en kikkers zullen deze snel bedekt zijn door muggen, muskieten en vliegen. Na een paar dagen, zeker in een warm land als Egypte, zie je allerlei maden en larven krioelen in en op die karkassen. Bovendien zie je vaak dat in onhygiënische ontwikkelingslanden vaak ook dat deze maden zich vastzetten op de mens, en ik denk dat bij zo’n uitbarsting zoals in Egypte dit ook zeer goed mogelijk was bij de derde plaag.
Bovendien vormden deze maden de aanleiding voor de volgende plaag, die zich meteen daarna aankondigde.
Waren deze explosie van larven en maden voor de Egyptenaren al een ramp, nu deze tot volwassen waren geworden, vallen deze gevleugelde monsters mens en dier aan, zodat het leven nog ondraaglijker wordt. Niet voor niets laat de bekende Tolkien een van zijn hoofdfiguren Sam Gewissies zeggen “waar leven ze van als ik er niet ben”.
Uit moderne verslagen weten we dat bij zo’n plaag de lucht donker kan worden en dat mensen zichzelf en hun dieren soms insmeren met teer om enige verlichting te krijgen. Zo geeft Iwan Bahrjany de volgende levendige beschrijving: "De teer bracht de horzels tot razernij en nu begonnen zij de mensen aan te vallen. Ook zetten zij hun aanvallen op de paarden voort, kropen in hun ogen, oren, neusgaten en zelfs op hun tongen als de paarden toevallig hun mond opendeden. Zij vermeden de geteerde plekken, maar hun aanval concentreerde zich nu op kleinere plekken en die waren letterlijk bezaaid met legers horzels" (I. Bahrjany, p. 77)
We lezen dan ook dat hele zwermen steekvliegen in het paleis van de farao, van zijn hofhouding en de rest van het volk teisteren (Ex. 8:24), ze zijn letterlijk overal, zelfs op de grond waar de Egyptenaren liepen waren ze (Ex. 8: 21, zodat het land ten gronde werd gericht (vs. 24). Om wat voor dieren ging het nu, de meeste vertalingen hebben steekvlieg, de Naardense geeft “hondsvlieg” als alternatief. Nog weer anderen denken aan gewone vliegen of Koeienvliegen (Stomoxys calcitrans). Zeer waarschijnlijk was het een combinatie van allerlei ongedierte, waarbij ik ook dazen, muggen en muskieten wil noemen.
VeepestVeel steekvliegen veroorzaken allerlei ziekten, een bekend hedendaags voorbeeld is de malariamug die de overdrager is van de ziekte malaria. Echter ze kunnen ook andere ziekten overdragen. Niet voor niets worden in de verschillende theorieën allerlei ziekten genoemd waarvan dit ongedierte de brenger is. Het is belangrijk de tekst goed te lezen, want we zien dat het vee welke op het land was wordt getroffen (Ex. 9: 3), immers deze dieren stonden het meest bloot aan de horden steekvliegen die het land teisterde. Een paar verzen verder lezen we dat “alle dieren stierven” (vs. 6), dit moet slaan op de dieren in het veld daar in de volgende plaag we lezen dat de dieren nog eens worden getroffen.
Daarnaast moeten we goed begrijpen, dat veel van deze dieren al verzwakt waren omdat er niet voldoende drinkbaar water was en dat het land bezaaid lag met de kadasters van de vissen en kikkers en stellig het vervuilde water zullen hebben gedronken. Wat voor gigantische problemen de kadavers van het vee heeft gegeven bij de Egyptenaren blijkt uit een artikel van AgriLife (waar overigens ook de bijgevoegde foto van is genomen) waarin de hedendaagse problemen worden genoemd van de opruiming van 10.000 kadavers. Bij de Egyptenaren zullen dat er veel meer zijn geweest.
Zweren en blarenWe komen nu toe aan de eerste plaag die ook mensen direct treft. In veel rampgebieden zien we dat dieren vaak het eerst worden getroffen door allerlei ziekten, welke daarna vaak overslaan op de mensen. Dit komt vanwege de grote onhygiënische omstandigheden. Zo ook hier, in Exodus 9:8-12 lezen we dat de Egyptenaren worden getroffen door ziektes die zweren en blaren veroorzaken.
Daarbij is het opvallend dat ook nog eens de dieren worden genoemd. Bij de vorige plaag werden alle dieren op het land getroffen. Het is dan ook goed te beseffen dat de Egyptenaren net als wij tegenwoordig ook veel vee in stallen hadden staan en het zien deze dieren die nu, net als de mensen, getroffen worden door deze ziekte.
Terecht wordt door de verschillende hypotheses erop gewezen dat dit de secundaire uitwerking is van de eerdere plagen en dat deze zweren en blaren werden veroorzaakt door ziekten als miltvuur en pestilentie (in de meest ruime zin van het woord).
Hagel→ Hagel
We lezen in Ex. 9:23 dat het donderde en hagelde EN dat het vuur van de hemel schoot. Nu klinkt het heel erg aardig dat een Velikovsky denkt dat met dit vuur brandende nafta wordt bedoeld, maar het lijkt mij logischer dat hier sprake is van bliksem (ook de vermelding van de donder wijst hierop).
Een tweede punt wat opvalt is dat alleen de vlas en de gerst door de hagel getroffen wordt (vs. 31) want “de gerst had al aren en de vlas was in de halm” met andere woorden, deze gewassen waren al bijna rijp en op dat moment werden ze getroffen door de hagel, waardoor deze oogst mislukt was. De andere gewassen zoals de tarwe en de spelt werden niet getroffen want die rijpen later (vs. 32). Dit is interessant, want het geeft enerzijds het tijdstip aan wanneer dit gebeurde en anderzijds verklaard het ook waarom deze twee laatste gewassen niet werden getroffen, nl. als deze pas ontkiemen is een hagelbui niet erg, daar kunnen ze gemakkelijk van herstellen.
Zover de geschiedenis reikt zijn er altijd met regelmaat sprinkhanenplagen geweest. Sommige erger dan anderen. Berucht is de grote sprinkhanenplaag van maart-juni 1915, toen bijna het grootste gedeelte van de landbouwgewassen in Israël en omgeving werden vernietigd door deze sprinkhanen.
Tijdens de vorige plaag hadden we opgemerkt dat de vlas en de gerst door de hagel was getroffen (Ex. 9: 31) maar andere gewassen zoals de tarwe en de spelt niet werden getroffen omdat die later rijpen (vs. 32). Zeer waarschijnlijk heeft het een tijdje geduurd voordat de sprinkhanenplaag kwam, want in Ex. 10:15 lezen we dat die nu aan de beurt zijn. Wat opvalt is dat als farao voor de zoveelste keer zijn verontschuldigingen aanbied, God een grote westenwind laat komen die alle sprinkhanen het land uit waait (vs. 19). Hierdoor kregen de Egyptenaren nog een probleem, hun oogst was vernietigd door de hagel en de sprinkhanen. Normaal zouden ze de sprinkhanen nog hebben kunnen verzamelen als (nood)voedsel, maar zelfs dat kon niet, daar deze werden weggewaaid en het ligt dan ook voor de hand dat er een grote hongersnood aan stond te komen.
In de loop der jaren zijn heel wat theorieën bedacht wat de oorzaak zou kunnen zijn geweest van deze duisternis. Sommigen gaan ervan uit dat de sprinkhanen deze duisternis veroorzaakte, maar dat is haast onmogelijk omdat duidelijk beschreven staat dat deze plaag ná de sprinkhanenplaag kwam. Gaan we uit van een natuurlijke plaag dan is de meest aannemelijke verklaring een zandstorm, welke in Egypte “khamsin” wordt genoemd. Soms kan deze zo dik zijn, dat het inderdaad een stuk donkerder wordt. Deze storm houdt, afhankelijk van de grootte, meestal een paar uur tot enkele dagen aan. Het is dan ook absoluut niet onmogelijk dat deze storm drie dagen aanhield.
We moeten ons bedenken dat na al die plagen Egypte behoorlijk ontregeld was. Er was hongersnood, verontreinigd water en ziekten heersten alom. De neiging is dan ook om snel hierin de oorzaak te zoeken. Verschillende geleerden denken dan ook dat miltvuur de dood veroorzaakte. Echter het gaat hier om de eerstgeborenen. Als we een natuurlijke oorzaak willen vinden, dan moeten we kijken of er iets is waar deze eerstgeborenen aan bloot stonden en waar andere van de gezinsleden niet aan bloot stonden. Daarnaast moeten we dan ook in ogenschouw nemen dat deze plaag niet alleen mensen maar ook de dieren trof (Ex. 11:5).
Een redelijke theorie is dat door de hongersnood de graanschuren werden geopend (cf. de geschiedenis van Jozef) en dat dit een taak was van de oudste zoon van een gezin. Als graan langere tijd opgeslagen ligt, dan ontstaat op de bovenste laag een giftige schimmel (Mycotoxinen), deze oudste kinderen zouden hiermee als eersten in aanraking komen en binnen een paar dagen sterven. De eerstgeborenen van het vee zouden als eerste deze giftige granen uit de bovenste laag eten en er ook aan sterven. De overige mensen en vee zouden vervolgens het onbesmette graan eten wat onder de besmette bovenste laag lag.
Hoewel deze theorie aantrekkelijk is en tegenwoordig als de meest acceptabele wordt aangenomen in de commentaren, verklaard dit niet alles. Zo is het zeer onwaarschijnlijk dat een zoon van farao zelf het voedsel zou halen, tenzij hij misschien al volwassen was en toezicht hield op de verdeling. Daarnaast zou bij de verdeling van dit voedsel stellig niet alleen de oudstegeborenen aanwezig zijn, er zouden verschillende ambtenaren aanwezig zijn die op de verdeling toezicht hielden en dat kon iedereen uit een willekeurig gezin zijn.
De enige twee mogelijkheden zijn dan ook, of 1) de tekst niet letterlijk nemen en ervan uitgaan dat er alleen maar een groot aantal doden vielen, of 2) dat het hier inderdaad om een doodsengel gaat die door God is gezonden.
Verschillende theologen wijzen op het verhaal van Ipuwer (Pap. Leiden 334) waarin soortgelijke plagen en chaos in Egypte wordt besproken. Hoewel er overeenkomsten zijn is het niet erg waarschijnlijk dat het om dezelfde gebeurtenis gaat.
Aan de hand van Numeri 33:4 staat ‘ook had de HEERE gerichten geoefend aan hun goden’ gaat men er soms van uit dat deze plagen ook gericht waren tegen de Egyptische goden. Hieronder een schema op welke goden deze plagen dan betrekking zouden hebben.
| Plaag | Bijbeltekst | Soort god | Egypt. god |
| Bloed | Ex. 7:19-21 | Nijl god | Osiris |
| Kikkers | Ex. 8:1-7 | Kikker godin | Heqet |
| Luizen | Ex. 8:12-15 | God van de aarde | Seb |
| Steekvliegen | Ex. 8:17-20 | God van de kevers (etc) | Khephera |
| Veepest | Ex. 9:1-7 | Veegod | Apis/Hathor |
| Zweren | Ex. 9:8-10 | Godinnen van gezondheid | Bast/Sekhmet |
| Hagel | Ex. 9:22-26 | Lucht god | Isis |
| Sprinkhanen | Ex. 10:12-15 | Insecten god | Scrapis |
| Duisternis | Ex. 10:21-23 | Zonnegod | Ra |
| Dood | Ex. 11:4-6 | God van het leven | Ptah |
Laatst gewijzigd op 16 december 2018
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!
