Literatuur
Bijbelteksten

Seder (maaltijd)

Seder maaltijd

Seder (Hebreeuws סֵדֶר‬), ook wel sedermaaltijd, wordt gewoonlijk gegeten op de eerste avond van het Pesach.

Bijbel

De naam seder komen we niet tegen in de Bijbel. De basis voor de seder maaltijd vinden we in Exodus 12:8-18, waar we lezen dat het wordt gegeten op de eerste avond van het Pesach. Hoewel ten tijde van Christus er ook Joden waren die het later aten (cf. Joh. 18:28).

Hield Jezus de seder maaltijd?

Veelal wordt gesteld dat het laatste avondmaal dat Jezus met Zijn discipelen vierde de sedermaaltijd was. Nu zijn er die hier vraagtekens bij stellen en zeggen dat het een gewone maaltijd was. Zij geven dan de volgende argumenten:

• Er alleen sprake is van brood en wijn, nergens wordt gezegd dat er een lam geslacht moet worden, ook is er geen sprake van de bittere kruiden.
• Bovendien blijkt dat de eerste christenen, als herdenking van deze maaltijd, die dagelijks of wekelijks vierden (Hand. 2:46–47). Ook in de Didachè zien we dat het meer op een gewone Joodse maaltijd lijkt, waarbij de gebeden erg veel lijken op de standaard gebeden die na een Joodse maaltijd werden gehouden (de Birkat ha-Mazon).
• De frase "Drinkt allen daaruit; Want dat is Mijn bloed, het [bloed] des Nieuwen Testaments" (Mat. 26:26-28; Mark. 14:22; Luk. 22:19-20) lijkt een grote overeenkomst te hebben met de derde beker bij de hedendaagse seder van de Joden. Echter we moeten niet vergeten dat dit pas na de vernietiging van de tempel (70 n.C.) in zwang kwam en het dan een anachronisme zou zijn (zie verder alinea Jodendom).

Aan de andere kant

• Jezus vraagt aan twee van zijn discipelen om het Pesachmaal voor te bereiden (Mat. 26:17-19; Mark. 14:12-16; Luk. 22:7-13).
• De maaltijd werd gehouden op het tijdstip dat men normaal de Pesachmaaltijd hield.

Jodendom

Een van de oudste onderdelen van de seder is dat door de Joden altijd de hallel-psalmen gezongen (Psalm 113-118), waarbij de Psalm 113 en 114 voor de maaltijd en de overige aan het einde nadat de vierde beker is gedronken en welke reeds na de ballingschap werd gedaan.

De sedermaaltijd zoals wij die nu kennen komen we niet tegen in de Bijbel. Ook komen we geen melding tegen van de seder bij beschrijvingen ten tijde van de Tweede Tempel-periode (cf. papyrus van Elephantine (419 v.C.), Jubileeën (late 2^de eeuw v.C.), Philo (20 v.C. -50 n.C.) en Josephus (AE Cowley, Aramaic Papyri of the Fifth Century BC, 1923, p. 60-65; B.M. Bokser, p. 19ev.). Ook van de vermeldingen van het laatste avondmaal in het Nieuwe Testament is men niet zeker of dit naar een proto-seder maaltijd verwijst en geeft zeker niet de lijst met ingrediënten weer die men tegenwoordig gebruikt (B.M. Bokser, p. 25).

Na de vernietiging van de tempel (70 n.C.) was het niet meer mogelijk om het lam in Jeruzalem te slachten, na de opstand van Bar Kochba (135 n.C.) werd het de Joden verboden om in Jeruzalem te komen en zien we dat de Sedermaaltijd een liturgische ontwikkeling doormaakt, waardoor het mogelijk werd om het feest overal te vieren. Onderdelen van de maaltijd zoals de vier bekers, een bord met een botje, een ei, de kaarsen, de peterselie in het zoute water worden toegevoegd. Vermeldingen van de seder zien we dan voor het eerst in de Misjna en Tosefta (Pesahim Hfd. 10).

In de Middeleeuwen zien we daar de gewoonte bijkomen om halverwege de maaltijd de deur van het huis te openen om te kijken of de profeet Elia er al was. Deze gewoonte werd vermoedelijk geïntroduceerd vanwege de reden dat de Joden in die periode steeds vaker werden overvallen omdat men dacht dat ze het bloed van kinderen dronken. Door het openlaten van de deur kon men zien dat er niets vreemds gebeurde.

Ingrediënten

De seder maaltijd bestaat uit de volgende ingrediënten:

• Matse (מצה): ongegist brood, ter herinnering dat ze overijlt uit Egypte moesten vertrekken.
• Zróa (זְרוֹעַ): een botje met een beetje vlees eraan, apart gebraden, als symbool voor het paaslam.
• Beetsa (בֵּיצָה): een ei, als symbool voor de maaltijd die bij het paaslam gegeten werd.
• Maror (מָרוֹר): bittere kruiden (mierikswortel, soms ook radijs), ter herinnering aan de bitterheid van het leven in Egypte.
• Chazèrèt (חֲזֶרֶת): ook een ‘bitter kruid’ (Romeinse sla, Lactuca sativa var. longifolia). Het is als het jong is zoet, met zachte bla­deren. Later wordt het hard en bitter. Dat maakt het heel passend als maror, bitter kruid: ‘zoals chazèrèt eerst zoet is en later bitter, zo was de houding van de Egyptenaren tegenover onze vaderen.’
• Charósèt (חרוסת): een mengsel van wijn, vruchten (appelen, peren, rozijnen, vijgen, sinaasappelsap, pijnboompitten en kaneel) en specerijen (bv. gember, kaneel). De kleur doet denken aan klei (chèrès). De charoset doet eraan denken dat de Israëlieten als slaven stenen moesten bakken.
• Karpas (כָּרְפַּס): radijs of peterselie - een teken van de lente, de vruchtbaarheid en van hoop voor de toekomst. Het wordt in zout water (symbool voor de tranen van Israël) gedoopt.

Aangemaakt 6 september 2006

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!