Aantekeningen bij de Bijbel: Bijbelvertalingen

Bijbelvertalingen

Zie ook: Beeldbank, Artikelen Blog, Bijbel, Bijbelvertalingen Interlineair, Peshitta, Septuagint (LXX), Textus Receptus,

Pagina uit een Nederlandse Bijbel

Een Bijbelvertaling is een vertaling van de Bijbel in een andere taal. In de meeste gevallen is als basis de grondtekst (welke in het Hebreeuws, Aramees en Grieks is geschreven) gebruikt, maar er zijn ook vertalingen uit een andere taal. Deze laatste categorie wordt meestal als onnauwkeuriger bezien.

Inhoud

Inleiding

De afgelopen jaren zijn er een reeks van nieuwe vertalingen gekomen. Hieronder een overzicht van enkele achtergronden van deze vertalingen.

Vertaalprincipes

Vertalers kunnen verschillende vertaalprincipes hanteren. Hierdoor ontstaan verschillende vertalingen, zoals:

vertalingen die zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke tekst blijven, dus zo letterlijk mogelijk zijn. In het uiterste geval wordt de grammatica en de zinsbouw van de doeltaal genegeerd. Een voorbeeld is de Hebreeuwse constructie boek der boeken, koning der koningen, lied der liederen, ijdelheid der ijdelheden enzovoorts, die destijds eigenlijk geen goed Nederlands was;
concordante vertalingen. Onder concordant wordt verstaan dat hetzelfde woord in de brontaal ook in de doeltaal met hetzelfde woord wordt weergegeven. Het is echter mogelijk dat een woord in de brontaal een andere kleur en andere bijbetekenissen heeft dan in de doeltaal. Hierdoor is de vertaler alsnog gedwongen om een correct woord in de doeltaal te gebruiken;
etymologische vertalingen proberen voor een woord in de brontaal een woord in de doeltaal te vinden van dezelfde afkomst. In het Evangelie volgens Johannes begint Jezus een uitspraak vaak met de woorden "Amen, amen ik zeg u..." Het woord amen komt in het Hebreeuws of Aramees van de stam van het woord 'voor waar houden', waarheid. De NBG-vertaling uit 1951 vertaalt dit met voorwaar, de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) uit 2004 met waarachtig;
vertalingen die zo goed mogelijk leesbaar zijn in de taal waarnaar is vertaald; meestal wordt dat een vrije vertaling genoemd. Mogelijk passeert men hier de grens naar een parafrase, een tekst in je eigen woorden weergeven. Vrijer dan een woord-voor-woord-vertaling is bijvoorbeeld de dynamisch equivalente vertaling (ook wel "functioneel equivalente vertaling" genoemd). Daarbij worden geen woorden maar gedachten vertaald;
vertalingen die pogen goed leesbaar, maar niet onnodig vrij te zijn. Het ideaal van de NBV is brontaalgetrouw en doeltaalgericht te zijn. Dat wil zeggen: men probeert in zo goed mogelijk Nederlands de betekenis van de brontaal zo goed mogelijk weer te geven;
genre en stijl. Men kan bij de vertaling meer of minder rekening houden met het soort tekst; met poëtische kenmerken, of er sprake is van verheven hoftaal of van platte markttaal enzovoorts;
inclusief vertalen. In het verleden is vaak vertaald alsof de Bijbel alleen tot mannen sprak. Adelfoi bijvoorbeeld is een gezamenlijke meervoudsvorm die zowel broeders als broeders en zusters kan betekenen. Inclusief vertalen houdt in dat je vertaalt met broeders en zusters, tenzij het duidelijk is dat er geen vrouwen bedoeld worden.

Klassieke vertalingen

Vertalingen zoals de Septuagint, Vulgaat.

Nederlandse vertalingen

Het overzicht geeft van een aantal veelgebruikte vertalingen aan in hoeverre deze letterlijk tot vrij vertaald is. Hierbij wordt onder "letterlijk" dicht bij de grondtekst bedoeld, terwijl onder "vrij vertaald" niet (geheel) volgens de grondtekst. Verder de opmerking dat letterlijke vertalingen vaak moeilijker te lezen zijn dan de vrij vertaalde vertalingen. Voor studiedoeleinden is een letterlijke vertaling dan ook altijd te prefereren.

Bijbel	Concordant letterlijk	Dynamisch begrijpelijk	Parafrase vrij vertaald
Bijbel in Gewone Taal			x
Groot Nieuws Bijbel		x
Herziene Statenvertaling	x
Het Boek			x
Interlinear Scripture Analyzer¹⁾			x
Naardense Bijbel²⁾	x
NBG51		x
Nieuwe Bijbelvertaling		x
Statenvertaling	x
Willibrord vertaling		x

¹⁾ Bij bovenstaande vergelijking is ook gekeken naar Interlinear Scripture Analyzer (ISA) welke sinds 2016 ook in het Nederlands is en volgens de uitgevers concordant/letterlijk zou zijn. Echter bij steekproeven bleek dat vaak voor een vertaling is gekozen die niet overeenkomt met de daadwerkelijke betekenis van de grondtekst en derhalve, ondanks dat deze vertaling concordant aandoet, zeer vrij is vertaald (maar geen parafrase is).

²⁾ De Naardense Bijbel is in 2004 verschenen, waarop dit overzicht is geïnterpreteerd. In 2014 is een herziening verschenen die nog extremer is.

Uit een onderzoek in mei 2017 op het christelijke forum De Bijbelonderzoeker uit welke Bijbelvertaling men het meest leest is gebleken dat de Herziene Statenvertaling met 45 % de meest populaire is, terwijl de Nieuwe Bijbelvertaling met 9 % op een vierde plaats aanwezig is (dit ondanks het feit dat de uitgever zelf zegt dat de NBV de meest gelezen vertaling is):

Bijbel	Percentage
Herziene Statenvertaling	45 %
Statenvertaling	20 %
NBG51	18 %
Nieuwe Bijbelvertaling	9 %
Het Boek	5 %
Willibrord vertaling	1,5 %
Naardense vertaling	1,5 %